De geleerde lessen uit een kantoor vol afval

In het Kantoor vol Afval (KaVA) vind je geen vuilniszakken op de grond of in de wand verwerkt. Het project gaat over een gebouw op het voormalig marinevliegkamp Valkenburg bij Katwijk dat is gerenoveerd met alleen maar hergebruikte materialen. Met als doel een rijkskantoor te maken volgens de regels van de Fysieke Werkomgeving Rijk (FWR). ‘Het is gelukt!’, zegt projectmanager bij het Rijksvastgoedbedrijf (RVB), Sevan Markerink, enthousiast. ‘Overal waar je kijkt zie je hergebruikte materialen. En 39% minder CO2-uitstoot, vergeleken met eenzelfde renovatie met nieuwe materialen.’ Geen vanzelfsprekendheid volgens hem toen ze er 4 jaar geleden aan begonnen.

‘We wilden onszelf uitdagen: kunnen we een rijkskantoor maken met zoveel mogelijk hergebruikte materialen?’ Een partij uit het midden- en kleinbedrijf (mkb) won de aanbesteding. Het RVB ging samen met dit bedrijf en andere partners op zoek naar maximaal resultaat, ontwikkelden kennis en delen die nu met anderen. Het is gebundeld in een overzicht met een kleine 20 lessen, verdeeld over 6 thema’s. Hergebruikte materialen gebruiken, is niet nieuw voor het RVB. Toch was het hier anders, zegt Markerink. ‘Vaak heeft een gebouw dan een meer industrieel karakter en niet de uitstraling van een rijkskantoor. Hier is het een stuk strakker afgewerkt. Het comfort - zoals het regelen van de temperatuur - sluit aan op de eisen voor rijkskantoren. En de indeling is zo gemaakt dat er verschillende ruimtes voor overlegvormen zijn, helemaal volgens de FWR.’

Hij legt uit hoe het projectteam circulair bouwen uit de papiermolen wilde halen door het gewoon te gaan doen. De ervaring is dat je bij innovatie niet te veel moet willen doen. Focus is belangrijk. Daarom koos het RVB alleen deze pijler uit de Routekaart Verduurzamen: circulair en biobased. Er werd een interne projectorganisatie opgezet en een Design & Build-contractvorm, net als bij gewone RVB-projecten. ‘Achteraf gezien misschien een zware processtructuur voor zo’n klein pand en project. Maar tegelijk noodzakelijk omdat we de structuur willen kunnen opschalen naar andere grote projecten en de ervaringen willen meenemen.’ En de belangrijkste ervaring, zo is terug te lezen in de lessen, is dat deze manier van renoveren een andere ‘mindset’ vraagt van alle partijen. Het betekent luisteren, elkaar vertrouwen, ruimte geven voor ideeën of een andere aanpak en goed communiceren. Want bouwen met hergebruikte materialen betekent omgaan met onbekende factoren en risico's.

‘En,’ zegt Markerink, ‘je moet “andersom bouwen”: je gaat uit van de materialen en kijkt daarna wat je er mee kan. De architect maakt bijvoorbeeld het ontwerp bij de materialen die gevonden worden. Dat is een heel andere benadering. En als opdrachtgever wil je bijvoorbeeld weten of de materialen geschikt zijn voor het doel en de bouwer moet er bij de keuze van de materialen bij zijn om meteen te kunnen zeggen “ja dit kan”. Daarom zijn we samen, opdrachtgever, aannemer en architect, door het ‘donorgebouw’ gelopen en hebben we gekeken welke materialen we konden gebruiken.’ Dit ‘donorgebouw’ was het hoofdkantoor van ABN AMRO in Amsterdam dat gerenoveerd werd en waar overtollige materialen uitgehaald konden worden. Zo zijn klimaatplafonds hergebruikt, maar door de andere maten, konden ze niet gemonteerd worden in KaVA. De oplossing is gevonden in ‘plafondeilanden’ met open ruimtes rond de platen. Bijkomend voordeel: meer zichtbare hoogte waardoor de kantoren ruimer lijken.

Die andere mindset is volgens Markerink belangrijk voor mensen om een project heen zoals stuurgroepen, gebruikers, huurders of gemeentes. ‘Als mensen denken “oude troep” of “het is alleen maar greenwashing”, helpt dit je project niet. Dus daar moet je als projectteam in investeren.’ Nu is het volgens Markerink tijd voor de volgende stap. ‘Met nieuwbouw bewandel je de geijkte paden. Bij bouwen met hergebruikte materialen, moeten we elkaar meer opzoeken, kennis delen, inspireren en de opschaling zoeken. Alleen dan kunnen we hergebruik verder brengen.’ Dat betekent dat het RVB aan marktpartijen en gebruikers van rijksgebouwen de mogelijkheid gaat geven, met bijvoorbeeld rondleidingen, om het Kantoor Vol Afval te zien. ‘Want uiteindelijk moet ook dat uit de papieren werkelijkheid en moeten mensen het echt zien, voelen en de waarde beleven, zodat circulariteit écht helemaal onderdeel van onze rijksgebouwen wordt.’

Dit artikel verscheen eerder op Rijksvastgoedbedrijf.nl.